Bingöl Üniversitesi'nin Bingöl Araştırmaları Dergisi'nin 2. Sayısında 1. Dünya savaşında Çapakçur bölgesine ve bu bölgede açılan cephede verilen mücadelelere değinildi. Dergide yer alan bilgilere göre, 1916 yılında Bingöl'e kadar gelen Rus askerlerine karşı bölge halkından oluşan milis kuvvetler ve ordu, Çapakçur bölgesinde karşı karşıya geldi. Rus askerleri geri çekilirken 30 bin askerini kaybetti.
Tarih boyunca çeşitli medeniyetlerin egemenliğinde kalan Bingöl, daha önce “Çevlik” ya da halk dilinde “Çolig” adıyla Palu ilçesine bağlı bir bucak olarak idare edildi. 1872 yılında "Çapakçur "adıyla ilçe olmuş, aynı isimle 1936 Tarihli 3167 Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2885 sayılı kanunla, “Çapakçur” adı altında 1943 kadar bu isimle anıldı. 1944 yılında ise Bingöl adını aldı.
AŞİRETLERİN OLUŞTURDUĞU MİLİS KUVVETLER BÖLGEYİ SAVUNDU
“Osmanlı Devleti l. Dünya Savaşında birçok cephede savaşmak zorunda kalmıştır. İlk olarak Kafkas Cephesinde Ruslara karşı savaşan Osmanlı ordusu, çetin kış şartları ve Rus ordusunun çok güçlü olması nedeniyle büyük zayiat vermiş, Ruslar Bitlis ve Muş'u alarak batıya doğru ilerlemişlerdir. Ordunun yetersiz kalması üzerine bölge halkından milis kuvvetler teşkil edilerek, Ruslar durdurulmaya çalışılmıştır. Çapakçur, Genç, Solhan ve Kiğı'daki aşiretlerden oluşturulan milis kuvvetler bölgeyi olağanüstü şartlar altında savunmuşlardır. Çanakkale zaferinden sonra bölgeye atanan Mustafa Kemal ve silah arkadaşları, milis kuvvetlerin de desteği ile Rusları bugünkü Bingöl sınırları içinde geri püskürtmeyi başarmışlardır. Dört ay içinde Muş ve Bitlis'in düşmandan temizlenmesini sağlarken, bölge halkının da çektikleri işkence ve katliamdan kurtulmasını temin etmişlerdir.”
RUSLAR BİNGÖL SINIRLARINDA PÜSKÜRTÜLDÜ
“Çapakçur, Genç, Solhan Kiğı'daki aşiretlerden oluşturulan milis kuvvetler bölgeyi olağanüstü şartlar altında savunmuşlardır. Çanakkale zaferinden sonra bölgeye atanan Mustafa Kemal ve silah arkadaşları, milis kuvvetlerin de desteği ile Rusları bugünkü Bingöl sınırları içinde geri püskürtmeyi başarmışlardır. Çapakçur Cephesinde Mustafa Kemal'in yanı sıra Ali Fuat Paşa, Cafer Tayyar Paşa, Ahmet İzzet Paşa, Mürsel Paşa ve Faik Paşa gibi birçok komutan Ruslara karşı savaşmıştır. Ayrıca milis kuvvetlerin liderleri ve bölgenin önde gelenleri Rusları durdurmak için olağanüstü çaba sarf etmişlerdir. Bu nedenledir ki, bunların hatıralarını gelecek nesillere taşımak için bölgede üç tane şehitlik abidesi dikilmiştir. Savaştan sonra Kiğı'nın Çanakçı Köyünde Mürsel Paşa Abidesi; Karlıova'nın Azizan Köyünde Azizan Abidesi ve Şeref Meydanında Şeref Meydanı Şehitliği abidesi canlı tutulmaya çalışılmıştır.”
KAT VE KAT GÜÇLÜ RUS ORDUSUNA KARŞI 770 KİŞİ
“Bu savaş Bingöl halkının büyük fedakârlık ve kahramanlık destanının yazıldığı bir savaştır. Çapakçur Savaşının ilk etabı 27 Mart 1916'da düşmanın saldırısı ile başlamıştır. Bu saldırılar sonunda cepheyi korumakla görevli Çapakçur halkından teşkil edilen milis kuvvetleri geri çekilmek zorunda kalmış ancak Lice ve Hani'den gelen 700 kişilik milis ve 70 kişilik jandarma kuvveti sayesinde kahraman Çapakçur (Bingöl) milis kuvvetleri kendilerinden kat kat kuvvetli Rus birliklerini yenilgiye uğratmayı başarmışlardır. Aynı şekilde Palu bölgesine de Lice, Harput ve Hani'den gönderilen milis kuvvetleri ile düşmana karşı büyük bir mücadele verilmiş ve cephede üstünlük sağlanmıştır.”
RUSLAR GERİ ÇEKİLİRKEN 30 BİN ASKERİNİ KAYBETTİ
“Rusların, Çapakçur bölgesindeki büyük saldırıları Mayıs I916'da başlamıştır. Bunun üzerine 2'nci Ordu Kumandanı Ahmet İzzet Paşa karargâhını Bingöl'e 30 km. mesafede kurmuş ve düşmana karşı hareket geçmiştir. İlk etapta 7.000 kişilik bir Rus kuvvetini durdurmayı başarmıştır. Bunun üzerine düşman yeni takviyeler almış ve Sığı Boğazı, Karaer baba, Eser baba, Bayındır baba sırtlarından yeniden saldırılara başlamış, ancak çarpışan milis kuvvetleri ve 8'inci alay, iki gün iki gece göğüs göğse savaşmışlar ve binlerce şehit pahasına Rus birliklerini tekrar püskürtmeyi başarmışlardır. Düşman geri çekilirken 30.000'in üstünde ölü bırakmıştır. Düşman geri çekildikten sonra saldırılarını, aldığı yeni takviyeler ile yine sürdürmüş, Masala Deresi ve Sığı Boğazı'nda Rus birlikleri 26 Haziran 1916 tarihinde yenilgiye uğratılmıştır.”
DÜŞMAN İŞGALİ GÖREMEYEN NADİR İLLERDEN BİRİ BİNGÖL
“Kazanılan bu büyük ve önemli zaferde şüphesiz kahraman Çapakçur (Bingöl) halkının büyük desteği olmuştur. Nitekim Mustafa Kemal Paşa, Bingöl halkına bir kahramanlık beratı vererek halkın mücadeledeki azmi ve başarısını ortaya koymuştur. Çünkü binlerce şehit veren Bingöl'ün bu mücadelesi boşa gitmemiş, Bitlis ve Muş'ta bin bir türlü cefa ve eziyet çeken Türk'ün hürriyete kavuşması da sağlanmıştır. Bu zaferin bir diğer önemi ise, kahraman lider, Mustafa Kemal Paşa'yı üç, beş gün de olsa misafir etme zevkini Bingöl halkının tatması idi. Türkiye'nin kurucusu ve kurtarıcısını ilk misafir eden beldelerden birisi olması sebebiyle Bingöl haklı bir gurur ve övünme payına sahip olmuştur. 29 Ağustos 1916 tarihinde yapılan saldırılar sonucu kolordu komutanı Faik Paşa 47. tümenin gözetleme yerinde şehit edilmiştir. Eylülde şiddetli çatışmalar yaşanmıştır. Ancak Rusların Çapakçur'a (Bingöl) girmeleri büyük gayretler sonucu engellenmiştir. Böylece Bingöl merkez düşman işgali görmeyen Doğu Anadolu'daki ender il merkezlerinden biri olmuştur. Uzun süre devam eden savaşta Osmanlı ordusu ve yerel milis kuvvetleri birlikte karşı koyarak Rus ilerleyişini durdurmuşlardır. Böylece Ruslar bölgede kolay kolay tutunamamış, ilerlemeleri Bingöl' de durdurulmuştur. Savaşta düzenli ordunun yanında gönüllü milisler ve aşiret mensubu yerel kuvvetler de çatışmalarda aktif rol almıştır. Özellikle Kığı, Karlıova, Solhan ve Kârer hattında bu milis güçlerin önemli katkılan olmuştur.”
