Yüzyılın projesi Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC) bu hafta yapılacak resmi açılışla dünya petrol piyasalarının yeni ve stratejik bir vanası haline geliyor. 10 yılı aşkın bir süredir Türkiye ve dünyanın gündemindeki BTC, Bakü'den başlayıp Ceyhan'a kadar uzanan 1774 kilometre uzunluğunda orta boy büyüklükte bir boru hattı olarak resmen devreye alınacak. Günde bir milyon varil taşıma kapasitesine sahip BTC, her yıl ortalama 50 milyon ton Azeri petrolünü dünya pazarlarına ulaştıracak.

Peki, Türkiye'nin on yıldır hasretle beklediği BTC'nin güvenliği ne kadar sağlanıyor? Hatta saldırı ve sabotaj bekleniyor mu? Bunun için alınan tedbirler neler? Boru hatlarının en büyük riskleri hırsızlık, terörist saldırı ve sızma ya da sabotaj sonrasında oluşabilecek çevre kirliliği. Türkiye kendi sınırları içinde hattın her türlü güvenliğini sağlayacağını BTC ortaklığına karşı taahhüt etti. Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden dünya piyasalarına açılan BTC petrol boru hattında bugüne kadar inşaat ve test aşamalarında hiçbir kaza ve saldırı meydana gelmedi. BTC yetkililerinin verdiği bilgiye göre hattan petrol çalmak isteyen iki çete geçtiğimiz günlerde suçüstü yakalandı. Üstelik kamuoyunda sifonlama (hattan petrol çalma) olarak bilinen bu hadise hat boşken, BTC'ye petrol verilmediği halde yapılmıştı. Bu iki girişim bile BTC'nin bundan sonra hırsızlık olaylarının hedefi olduğunun göstergesi.

İKİ TUGAYLIK HASSAS KORUMA

Güvenlik dendiğinde, hattın fizikî, askerî, biyolojik ve çevre açısından tüm risklere karşı korunması akla geliyor. Projenin sahibi ve yürütücüsü BTC Ortaklığı'nın hatta yaptırdığı uluslararası güvenlik sigortasının yanında hattın Türkiye'deki kısmı için Botaş International şirketi de çevre zararlarını karşılama sigortasını devreye aldı. Miktar açıklanmasa da milyon dolarlarca çevre zararı ve riski gözetildi. Gürcistan ve Azerbaycan orduları Türkiye ve ABD tarafından hat devreye alınmadan eğitildi. Ağustos 2003'ten beri eğitimler sürüyor.

Hattın Türkiye sınırlarındaki bölümünde görev yapacak 13 karakol tüm araç gereç ve tefrişatı ile Jandarma Komutanlığı'na hediye edildi. Yaklaşık 300 askerin yer alacağı bu karakolların birinci görevi hattı korumak. Hattın tamamı Posof sınır kapısından Ceyhan'a kadar 57 jandarma karakolunca (1500'den fazla asker demek) korunacak. Gezici timler, jandarma-emniyet koordinasyonu da yakından takip ediliyor. Hattın üstünde hem askerî amaçlı, hem de izleme amaçlı uçuşlar yapılıyor. Ayda iki kez hattın üstünde uçan özel bir uçak, BTC'nin hava fotoğraflarını çekiyor. Fizikî değişiklikler karşılaştırılıp, kaçak, sızma ya da sabotaj hazırlıklarına karşı tedbir alınıyor. Ayrıca 12 kişilik gizli bir gezici tim tebdil-i kıyafet denetim yapıyor. Hem Botaş hem Jandarma'nın Amerika'daki petrol boru hattı güvenliğinden esinlenerek oluşturduğu atlı devriyeler de devrede olacak.

PEŞMERGE KERKÜK-YUMURTALIK'I KORUYAMADI

Gürcistan ve Azerbaycan hattın güvenliği için aldığı askerî tedbirleri saklıyor. Ancak Gürcistan'ın 2 tabur, Azerbaycan'ın da bir tabur askerle hattı korumaya aldığı ve özel güvenlik önlemleriyle sıkı takip yaptığı biliniyor. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve üst düzey devlet yöneticilerini koruyan özel güvenlik biriminin bir işi de boru hatlarının güvenliği. Bütün bu güvenlik tedbirlerinin içinde adı zikredilmese de ABD de var. Üç ülkenin hattı korumak için kullandığı güvenlik güçlerinin toplamı 3 binden fazla. Yani 2 tugay seviyesinde. Ülkeler arasında imzalanan özel protokolle kurulan ‘Doğu-Batı Enerji Koridoru'nun güvenliğinden sorumlu komisyon bugüne kadar üç toplantı yaptı. Üç yıl önce imzalanan protokol gereği bu ülkeler sınır ötesi operasyonlarda yardım ve işbirliği de yapacak.

Petrol boru hatları için terör saldırıları en büyük risk. Bunun yanı başımızdaki örneği de Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı. Irak petrollerinin dünyaya açılan kapılarından biri olan Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı tıpkı birinci Körfez Savaşı'nda olduğu gibi, ABD işgalinden sonra da (Nisan 2003) tam kapasite çalışamıyor. Türkiye hattın kendi sınırları içindeki kısmını 28 yıldır açık tutmayı başardı. NATO, Türkiye'yi bu yüzden en güvenli ülkeler listesinde görüyor. Ancak günlük 1,6 milyon varil, yıllık 70,9 milyon ton petrol taşıma kapasitesi olmasına rağmen Kuzey Irak'taki terör saldırıları ve sabotajlar nedeniyle son 3 yıldır hattan nakledilen miktar 30 milyon tonu geçemedi. Hattın en büyük problemi güvenlik. Çünkü Irak'ın bilinen çatışma bölgelerinin dışında Kuzey Irak'taki Kürt oluşumun yanı başından, yani ‘güvenli' bir yerden geçerek Türkiye'ye ulaşan 965 kilometrelik hat gerçekte güvenlik ve siyaset açısından adeta sahipsiz.

Bu sahipsizlik ilk savaştan hemen sonra başladı. Ağustos 1990-Aralık 1996 arasındaki kesintiler, son savaşla birlikte Nisan 2003'ten günümüze kadar sürdü. Irak'taki petrol boru hatlarının güvenliği Ağustos 2003'te ABD işgal güçleri ve Irak Geçici Hükümeti'nce Güney Afrikalı güvenlik şirketi Erinys International'a verildi. Nakil hatlarını ve rafinerileri koruyan 6 bin 500 kişilik özel güvenlik şirketinin elemanlarının çoğu peşmergelerden seçildi. Bordo bereli peşmergeler hâlâ hattın güvenliğinden sorumlu, ancak saldırıların ardı kesilmiyor.

Hattın güvenliğini yakından takip eden bir uzman 2003'ten beri 250'yi geçen saldırı ve sabotajların ardında ‘illiyet aranmalı' diyor: “Kerkük-Yumurtalık Hattı'nın alternatifleri var. Örneğin İsrail'in yıllardır hayal ettiği Kerkük-Hayfa Hattı. Peşmergeler ve Irak halkı petrolün satılmaması halinde zarar edildiğini biliyor. Kimse bunu istemez. Zaten alternatifi varsa, her petrol boru hattında saldırı olur.”

Kimilerine göre BTC'nin alternatif güzergâhı Türk Boğazları üstünden tankerlerle yapılan taşımacılık. Ancak tankerlerle taşınan petrol miktarı da 150 milyon ton sınırına dayandı. Yani BTC'nin fiziken de alternatifi yok. Peki hatta saldırı olur mu, hangi kaynaklardan saldırı gelebilir? BTC Proje Direktör Yardımcısı Gökmen Çöloğlu, ‘uranyum zenginleştirdikten sonra' ABD ve uluslararası toplumla ters düşen İran'a işaret ediyor. Çöloğlu, İran Yüksek Milli Güvenlik Konseyi Sekreteri Ali Larijani'nin iki ay önce basına yansıyan “ABD özel kuvvetleri çevremizde faaliyet gösteriyor. Bize askerî harekât olursa, Bakü-Tiflis-Ceyhan Boru Hattı'nı ve Azerbaycan'daki petrol tesislerini vurabiliriz” tehdidini savurduğuna dikkat çekiyor. (Rusya kaynaklı Mosnews Ajansı'nca dünyaya duyuruldu.) Çöloğlu, “BTC'nin güvenlik alternatifi İran'daki nükleer tesisler. Savaş durumunda bile olunsa petrol boru hattı kadar masum bir yapı olamaz. Bunu vurmayı göze alan varsa, hattın ne kadar çok güvenlik ihtiyacı olduğu da ortada.” diyor. Çöloğlu'na göre Türkiye özellikle kendi sınırlarında gereken tedbiri aldığı için bir o kadar da soğukkanlı davranıyor.

Dışişleri Bakanlığı Enerji, Su ve Çevre İşleri Direktörü Mithat Rende, BTC'nin erken uyarı sistemleriyle donatılmış fiziki güvenliğinin ötesinde 'istihbâri güvenlik' açısından da çok sıkı korunduğuna işaret ediyor. Sangaçal'daki merkezle birlikte hattın tamamında elektronik takip yapılıyor. Veri toplama ve halkın eğitilmesi konusunda da BTC örnek bir güvenlik sınavı verecek. Yüzlerce köyün civarından geçen hatta ait en ilginç güvenlik tedbiri halkın da buna dahil edilmesi. Örneğin her köyde hattın gözü kulağı haline gelmiş iki istihbaratçı var. Birbirlerini bile bilmeyen bu köylülerin işi hat için istihbarat toplamak.

ÇEVRE GÜVENLİĞİ İÇİN ABD-TÜRK ORTAKLI ŞİRKET

Petrol boru hatlarında ihmal edilmemesi gereken en önemli güvenlik önlemi belki de çevre güvenliği. Çünkü hatta meydana gelebilecek en ufak bir sızma, sabotaj ya da kazada çevredeki canlılar ve insanlar ilk ve en büyük zararı görecek. Buna bir de yangın ve terörist saldırı ihtimali eklendiğinde tam bir felaket senaryosu ortaya çıkıyor. BTC'nin üstünde 8 istasyon olması petrol sızma riskini sınırlıyor. Beklenen en kötü senaryoda meydana gelebilecek petrol sızıntı miktarının 50 bin varili geçmeyeceği öngörülüyor. BTC Ortaklığı ve Botaş International çevre güvenliği ve kaza sonrası mücadele işini ABD-Türk ortaklı SESMEKE şirketine verdi. Türk Boğazları ve limanlardaki deniz kazalarına karşı başarılı çalışmalarıyla bilinen MEKE Denizcilik ile ABD'nin petrol güvenliği devlerinden SeaCore şirketi hattın üstünde meydana gelebilecek her türlü petrol kirliliğine müdahale için tedbir alacak. Sekizi sertifikalı 70'ten fazla personel hat boyunca konuşlandırılan özel bölgelerde olası felaket senaryolarının tatbikatlarını da yaptı. Petrol sızdığında hangi vadide, hangi nehirde nasıl kirlilik oluşturacağı, bunun nasıl azaltılacağı, önleme ve portatif depolama tesislerinin nerelerde kurulacağı belirlendi.

BTC'nin tamamının kaza riskine karşı ‘hassas bölge risk haritaları' çıkarıldı. Saldırı olmasa bile üç ülkenin de engebeli arazileri nedeniyle hattaki basınç değişiyor. Hattın yüksekliğinin kimi yerde 2 bin 200 kimi yerde 600 metreye inmesi fizikî olarak hatta basınç kaynaklı kazaların meydana gelebileceğine işaret. Sızma ve hırsızlık girişimlerine karşı da Bakü Sangaçal'da kurulan elektronik izleme sistemleriyle (BTC monitoring) hat üstündeki kayıplar ve kazalar anında birkaç yüz metrelik farklarla tespit edilebiliyor. Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Sivas, Adana başta olmak üzere BTC'nin geçtiği 10 şehrin itfaiyesi de petrol yangınları, sabotajlar konusunda sorumlu. Kimin nerede görev yapacağı detaylarıyla haritalandırılmış. Baraj ve sularda sızmaları önlemek için 27 mil sürat yapabilen botlar tahsis edilmiş. Ceyhan terminalinde dolum yapılacak gemilerin güvenliği de kıta sahanlığı genel güvenlik açısından Deniz Kuvvetleri Komutanlığı'na, kaçakçılık ve asayiş olayları açısından Sahil Güvenlik Komutanlığı'na ait. Bölgeye 2 kilometreye kadar gemilerin yanaşması yasak. Özetle BTC havadan, karadan, denizden tam bir güvenlik çemberi içinde. Yaklaşık 3,6 milyar dolara mal olan BTC, Türkiye'ye 40 yılda 12 milyar doların üstünde para kazandıracak. Ancak bundan daha önemlisi BTC'nin, Bakü Tiflis Erzurum doğalgaz hattı, Samsun Ceyhan Petrol Boru Hattı ve Kazakistan'ın Aktua bölgesinden gelecek 20 milyon tonluk ilave petrol gibi yeni hatları da yanına çekmesi. 2010-2015 yılına kadar Ceyhan, 160 milyon ton kapasiteli bir enerji terminali olmasıyla Körfez (Gulf), Rotterdam, Brendt, Teksas gibi petrol borsalarından biri haline gelecek. Enerji sağlama güvenliği açısından dünya alternatif bir hidrokarbon hattı haline gelen Ceyhan çevresinde iki ülkenin arazi aradığı bilgisi de bir başka ilginç nokta. Konuyu yakından takip eden bir uzman, enerji merkezi olma yolunda ilerleyen Ceyhan'ın sadece deniz yolu ile dünya piyasalarına petrol ulaştırmayacağını, bölgenin çok yakında rafineri ve petrokimya sanayi projeleriyle de karşılaşacağını hatırlatıyor. Anlaşılan BTC ve özellikle Ceyhan enerjinin tam göbeğinde yer alacak.

Fatih UĞUR
AKSİYON

0