7 Kasım 1982'de oylanan mevcut anayasaya Türkiye genelinde en fazla ‘hayır' Bingöl'den çıktı. Dönemin sıkıyönetimine göre ‘hayır'ın suçlusu imamlardı. Askerî yönetim, referandumun ardından çoğu din görevlisi 100'den fazla kamu personelini 'hayır' oylarının sorumlusu olarak gördü ve sürgüne gönderdi. 30 yıl sonra bütün Türkiye gibi darbe anayasasıyla ilgili yeni bir referandumun arefesinde olan Bingöl, 1982'de yapılan haksızlıkların hesabını, darbe anayasasını değiştiren pakete 'evet' diyerek görmeye hazırlanıyor.
7 Kasım 1982 tarihli referandumda, anayasa için halkın yüzde 92,7'si 'evet' oyu kullandı. Bingöl, Türkiye genelinin tam tersine yüzde 90 oranında 'hayır' dedi.
Darbe anayasasının aleyhine en yüksek oyu veren il olarak tarihe geçti. Askerî yönetim bunu karşılıksız bırakmadı. İlde görev yapan din adamlarını, 'hayır' oylarının baş sorumlusu olarak gördü. 83 imam-hatip, apar topar camisiz ve cemaatsiz yerleşim birimlerine tayin edildi.
Bingöl'ün anayasa oylamasında en yüksek ret oyu vermesinde imamların rolü büyüktü. Yanlış olan, imamların tercihinin bu yönde olmasını eleştirmekti. Kenan Evren ve dönemin yöneticileri, bu çağ dışı yaklaşımları sonucunda imamları cezalandırdı. Ancak halkın ret oyu vermesinde sadece imamların mı rolü vardı? Zira 1980 darbesinden sonra ildeki sıkıyönetim uygulamaları Bingöllüleri zaten çileden çıkartmıştı.
1982'deki oylamaya karşı duruşuyla ‘Cesur Bingöl' unvanını alan Bingöl'ün hem ileri gelenleriyle hem de o dönem sürgün edilen imamlarıyla görüştük.
ABDULLAH HOCA: ONLARA GÖRE BU MİLLETİN HEPSİ BİRDEN ‘HAYIR' DİYEMEZDİ
Bingöl halkının geçmişten bugüne sevip saydığı imamlardan biri olan Abdullah Akdeniz Hoca, 1940 doğumlu. 10 yıl medrese eğitimi almış. 1960 ihtilalinden hemen sonra imamlığa başlamış.
Abdullah Hoca, o günleri değerlendirirken, il halkının özgür iradesiyle 'hayır' dediğini anlatıyor. Bingöllünün aynı feraseti bugün de göstereceğine inandığını ve darbe anayasasını sivilleştiren değişiklik paketine yüksek oranda 'evet' diyeceğini ifade ediyor ve şu sözleri kullanıyor:
“1982'deki oylamadan önce milletin fikri hayırdaydı. Askerî yönetim de bunu hissetti. Aksi netice çıkmasın diye sık sık imamlarla toplantı yaptılar. Nihayet sandık ortaya kondu. Sonuç belli olunca kızdılar. Dediler ki bu, imamların işidir. Onlara göre bu milletin hepsi birden ‘hayır' diyemezdi. Zazaların, din adamlarının sözüne güvendiğini de çok iyi biliyorlardı.
ANAYASA OYLAMASI ÖNCESİ CEMAATE TELKİNDE BULUNDUNUZ MU?
Şimdi o zaman televizyon yoktu, gazete yoktu. Bilgi kıttı. Okuyan insan sayısı çok azdı. Bu bölgede Türkçe bilen de çok azdı. Halk her mevzuda din adamlarının ağzına bakıyordu. Bugün ise televizyon var. Ve herkes gerçekleri görüyor. Ama o gün için bizim bu anayasayı millete anlatmamız lazımdı. Hazırlanan anayasayı madde madde okudum ve cemaate de anlattım.
ANAYASAYA NİÇİN KARŞI ÇIKMIŞTINIZ?
Evvela bir darbe anayasasıydı. Demokratik değildi. Laiklik tanımının çerçevesi belli değildi. Dinî inançlarımıza saygı göstermiyordu.
İMAMLIK YAPTIĞINIZ KÖYDEN KAÇ TANE ‘HAYIR' ÇIKTI?
Sayıyı hatırlamıyorum. Üç tane sandık vardı. İlk sandıktaki pusulalar içinde ‘hayır' yoktu. Önce ihtiyarlar oy kullandı. Durumu fark etmediler. Sonra kadınlar kullandı. Onlar durumu anlayınca millet de anladı. Bundan dolayı ilk sandıkta ‘evet' oranı fazla çıktı. Ancak sonraki sandıklarda ‘evet' yoktu.”
HİLMİ ELÇİ: ‘EVET' İÇİN UĞRAŞIYORUZ
1982 darbesi öncesi MHP'den Bingöl Belediye Başkanlığı yapan eski Belediye Başkanı Hilmi Elçi (68 yaşında): 1979'da MHP'den belediye başkanı oldum. Benden önceki başkanımızı ve ailesini şehit ettiler. Yeni bir oylama oldu. Çok tehdit almama rağmen kazandım. 1 yıl sonra darbe oldu. Darbe sabahı evimin önüne çıktım. Bahçede tanklar vardı. Askerler ‘içeri gir' diye emretti. Darbe olduğunu bilmiyordum. Sonra tekrar dışarı çıktım. Yine ‘içeri gir' dediler. 1 hafta evden çıkartmadılar. Sonra karakola götürdüler. 11 kez karakola girdim-çıktım. Her defasında 20-25 gün içeride kaldım. Çok sıkıntı çektirdiler. Sonra 82 Anayasası geldi çattı. Çektiğimiz sıkıntılardan dolayı halka ‘hayır' oyu kullanması için çok telkinde bulunduk. Şimdi ise ‘evet' için uğraşıyoruz. Artık MHP'li değilim. Çünkü bugünkü MHP bizim zamanımızdaki düşüncelerden uzak.
SELAHATTİN KAYA: 12 EYLÜL 2010'DA İSE BİNGÖL YİNE REKOR KIRAR
Eski SHP Bingöl Belediye Başkanı Selahattin Kaya (67 yaşında): 1982 Anayasası'na bildiğim kadarıyla yüzde 28 oranında hayır diyen iliz. Sanıldığı gibi oran yüzde 90 değil. Ben de ‘hayır' diyenlerdenim. Oyumu Ankara'da kullanmıştım. Oy kullandığım yerde ‘ret' pusulası yoktu. Görevlilerden getirmelerini rica etmiştim. Bingöl'de rekor düzeyde hayır oyu çıkmasında imamların rolü büyüktü. Onlar anayasayı dinî açıdan değerlendiriyordu, ben ise demokratik açıdan. İmamların sürgün edilmesi ise yanlıştı. Fikrinden dolayı insanı sürgüne gönderemezsiniz. 12 Eylül 2010'da ise Bingöl yine rekor kırar.
AHMET KAÇMAZ: SUÇ İMAMLARA YÜKLENDİ
1982 darbesinde Bingöl PTT Müdürlüğü görevini yürüten Ahmet Kaçmaz (64 yaşında): Darbeden önce de Bingöl'de sıkıyönetim uygulaması vardı. Halk bu dönemlerde çok sıkıntı çekti. Tüm bu sıkıntılar halkta bir refleks oluşturdu. 82 Anayasası oylamasına gelindiğinde halk bıkmıştı. O günlere dair hatırladığım Bingöl valisinin gittiği bir köyde, ‘Ya evet dersiniz ya da köyü topa tutarız' tehdidiydi. Bu sözler bizi etkiledi. Aramızda bir parola vardı: ‘Hayırlı olsun' derdik. Anayasa kabul edildi. Ama o gün bugündür rahatız. Çünkü o haksızlıklara ortak olmadık. İnsanlar o günkü tavrımızı şimdi daha iyi anlıyor. Sıkıyönetim ‘hayır'ın sebeplerini araştırdı. Suç imamlara yüklendi. Bingöl'ün imamları basiretli imamlardır. Bunun yanında 1402 Sıkıyönetim Kanunu uyarınca birçok arkadaşın devletteki işine de son verildi.
MEHMET ALİ UZUNYAYLA: BİNGÖL BU SEÇİMDE ‘EVET' DİYEREK YİNE REKOR KIRAR
Mehmet Ali Uzunyayla (Alevi Dedesi-52 yaşında): Bingöl halkı gerçekten demokrasiyi özümsemiş de ondan anayasaya hayır demiş değildi. Askerî yönetim vardı. Hem halk hem de imamlar üzerinde baskı vardı. Halk bu tavrı kabul etmedi. Bu yüzden ‘hayır' oyu en fazla Bingöl'den çıktı. Ben de o gün ‘hayır' oyu verenlerdenim. Bugüne gelince... Aleviler içinde Erdoğan hükümetinin hazırladığı anayasa paketine ‘evet' diyen de var, hayır diyen de… Herkes özgür. Ben ise demokrasinin bütün kurumlarıyla topluma inmesine taraftarım. Bu amaca uygun her çalışmayı destekliyorum. Bingöl bu seçimde ‘evet' diyerek yine rekor kırar. DTP sandığa gitmezse oran daha da yüksek olur. İş adamıyım. Bu ülkenin geleceği benim de geleceğimdir.
SERDAR ATALAY: BİNGÖL YENİ BİR REKOR KIRACAK
Serdar Atalay (Bingöl AK Parti Belediye Başkanı-40 yaşında): 12 Eylül'ü hatırlıyorum. 12 Eylül öncesi Bingöl de siyasi kutuplaşmalardan nasibini almıştı. 25 insanımız hayatını kaybetti. Askerî yönetimin baskıcı tavrı özellikle Bingöl'de fazla hissedildi. Seçimde de hileler yapıldı. Bir defa açık oy gizli tasnif durumu vardı. Her sandık başında jandarma bulunuyordu. Vatandaşa psikolojik baskı uygulandı. Zarflar şeffaftı. Ayrıca tutanaklarda da hileler yapıldı. Her şeye rağmen Bingöl halkı kararlı bir duruş gösterdi. Bu cesaretin bir sonucudur. 12 Eylül 2010'da ise daha büyük bir oranda ‘evet' oyu çıkacak. Ben inanıyorum ki Bingöl yeni bir rekor kıracak.
SELAHATTİN MOLLAOĞLU: BİNGÖL'DEN YÜZDE 80'İN ÜZERİNDE ‘EVET' ÇIKAR
Selahattin Mollaoğlu (Bingöl Gazetesi'nin sahibi-50 yaşında): 1982'deki rekorun arka planında askerî rejime olan tepki vardı. Yönetim faturayı imamlara çıkarttı. Sandık sonucuna tahammül edemiyorsan, niçin sandığı milletin önüne koyuyorsun? Bugün de rekor çıkar. Çünkü burada CHP ve MHP yok. BDP boykot edecek. Neyi boykot ediyorsun? Bana göre bu durumda Bingöl'den yüzde 80'in üzerinde ‘evet' çıkar.