KİM KİMDİR FİRMA REHBERİ Hemen Üye Ol Üye Girşi
Uye Girişi
Giriş
Beni Hatırla
Yeni Üye Kayıt
Haber sitemizin aktivitelerinden yararlanmak için üyelik başvuru yapın.
Hemen Üye Olun
Uye Hizmetleri
 
09 Ekim 2024 Çarşamba
°C

Molla Selim-i Dımıli ve Bitlis İsyanı

Detay Dergisi'nin ikinci sayısında Bingöllü Alim Molla Selim'in hayatını kaleme alan Araştırmacı Yazar Abdullah Demir, 1914 Bitlis İsyanı Hakkında arşiv belgelerini de paylaştı. İşte o yazı ve bilinmeyen detaylar...

Molla Selim-i Dımıli ve Bitlis İsyanı
21 MART 2021 PAZAR 17:20
61
35464
12
AA aa

Bingöl Üniversitesi'nde görevli Araştırmacı Yazar Abdullah Demir, Bingöl'Ün prestijli dergisi Detay'ın ikinci sayısında Bingöllü Alim Molla Selim'in hayatını ve 1914 Bitlis İsyanı hakkındaki arşiv belgelerini işledi. Birçok önemli noktaya dikkat çeken ve tarihsel verileri paylaşan Demir'in makalesi şöyle….

MOLLA SELİM'İN HAYATI

Molla Selim âlim, fazıl, müttaki ilmiyle amil bölgede emsaline az rastlanan meşâhir-i ulemadandır. Halk arasında Halife Selim, diğer adıyla Molla Selim-i Dımıli lakabıyla iştihar bulmuştur. Bingöl'ün Genç ilçesine bağlı Şîn köyündendir. Babası Molla Mahmud Şin köyünden nakil hane ederek imamlık yapmak üzere Azizan köyüne gelip buraya yerleşir. Molla Selim de Azizan köyünde 1850 yılında dünyaya gelir.  Babası Azizan köyünde bir müddet kaldıktan sonra Kalencük köyüne intikal ederek imamlık yapmakla birlikte burada medrese açar çevre illerden gelen talebe-i uluma Arapça dersler vermeye başlar.  Molla Selim ilk tahsilini babası Molla Mahmud'un yanında devam eder. Burada beli bir süre ders aldıktan sonra Hacıyan köyünde müderris olan Molla Feyzullah'ın yanına giderek tedrisatına kaldığı yerden devam eder.

Bir rivayete göre Molla Selim burada bir müddet okuduktan sonra Mısır'a gider ve El-Ezher Üniversitesi'nde kaydını yapıp tahsilini burada sürdürür. Adı geçen üniversiteden mezun olduktan sonra Mısır'dan gelerek babasının ikametgâh yeri olan Karlıova'nın Kalencük köyüne döner. Bir müddet babasının yanında kalmaya başlar. Daha sonra Hacıyan köyünde olan Molla Feyzullah'ın yanına giderek eski medrese geleneği üzerine bir müddet hocasının yanında kalıp icazetini alır. 

Molla Selim, Kalancük köyünde bir süre müderrislik yaptıktan sonra bölgede ilmi kariyeriyle şöhret bulur, bölgenin en meşhur âlimleri arasında yer almaya başlar. Çevre illerden ilmine, ferasetine, zekâsına hayran kalanlar, kendi medreselerine müderrislik yapmak üzere teklifte bulunurlar. Bunun üzerine Doğu Anadolu'nun en meşhur meşayihlerinden yani Bitlis'in Hizan kazasına bağlı Taği şeyhleri adıyla meşhur Seyyit Sıbgatullah oğullarından Şeyh Celal Efendi tarafından kendisini Tekye ve Medreselerinde ders vermek üzere davet eder.

Molla Selim de Hizan'ın Taği Şeyhlerinden gelen bu davete icabet ederek Müderris olarak Gayda köyüne gider. Gayda Medresesi'nde uzun süre talebe-i uluma “Arapça Sarf, Nahiv, Mantık, Maani, Münazara, İstiare, Fıkıh, Tefsir ve Hadis” derslerini vermeye başlar.

Molla Selim, bir müddet Gayda köyünde kaldıktan sonra Seyyid Taha-i Nehri'nin halifesi olan Nakşi Tarikatı Şeyhi Seyyid Sıbgatullah tarafından kendisine halifelik icazeti verilir.  Molla Selim aldığı tarikat halifeliği ile adeta zü'l-cenaheyn unvanını alır. Bir taraftan tedrisat-ı ilmiye ile meşgul olurken diğer taraftan da halkı irşad etmeye başlar. Bu sayede halkın teveccühünü kazanır. Molla Selim'in halk nezdinde söylemiş olduğu her sözü hüccet ve delil kabul edilir ve halk onun söylediği her söze inanır ve hiçbir zaman ona muhalefet etmez, onu pür itina dinlerler. Halk arasında Hüccetü'l-İslam olarak kabul edilir. Sonuç itibariyle Molla Selim'in kısaca biyografisini verdikten sonra Halife Selim, kendinden sonra Tevfik, Muhammed, Şevki, Fehmi ve Vasfiye olmak üzere dört erkek evlat ve bir kız çocuğu bırakmıştır.  Bilindiği üzere Molla Selim zühd ve takvasıyla, ilmiyle meşhur olduğu gibi halk arasında Bitlis hadisesiyle iştihar bulmuştur.

1914 YILINDA BİTLİS İSYANI HAKINDA ARŞİV BELGELERİNDEN BAZI NOTLAR

BİTLİS HADİSESİNİN MEYDAN GELİŞİ

II. Meşrutiyet döneminde ıslahat adı altında yapılan düzenlemeler, bilhassa Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde ciddi manada siyasi ve sosyal alanda büyük depremler meydana getirmiş ve icra edilen yeni düzenlemelerden ötürü halk tedirgin olmuştur. Osmanlı Devleti'nin balkanlarda toprak kaybına uğraması, Bulgaristan'ın bağımsızlığını ilan etmesi ve daha önce Osmanlı Devletine bağlı olan Hicaz vilayetlerinin de peyderpey bağımsızlıklarını ilan etmesi gibi olaylar, Kürtler üzerinde de büyük etkiler bırakmış ve Kürt beyleri de bağımsızlıklarını aleni olmasa da, gizliden gizliye Kürdistan bölgesinde faaliyetlerini sürdürmeye başlamışlardır.

Van Valisi Tahsin Bey'in 6 Marta 1330 (19 Mart 1914) tarihinde Dâhiliye Nezareti'ne gönderdiği gizlidir ibaresi yazılı telgrafta: Halife Selim'in bir sene önce İstanbul'a giderek Şeyh Ubeydullah'ın oğlu Şeyh Abdülkadir'le görüştüğü ve Bitlis hadisesini orada planladığını ifade ederek aynı zamanda adı geçen şeyhin bu işte parmağının olduğunu ima etmektedir. Aynı zamanda Bedirhanilerden Kamil Paşa'nın da bu işe medhali olduğunu belirtmektedir. Molla Selim, Hakkâri'de Şeyh Taha ile de görüştükten sonra Bitlis'e dönerek irtica bayrağını aleni olarak kaldırdığını ve hükümet aleyhinde çalıştığını ifade etmektedir.

Bitlis Valisi Abdülhalik, Molla Selim ve Şeyh Şahabeddin'in Şeriat talebi adı altında cahil halkı zehirlediğini ve Kürtleri bu yolla isyana teşvik ederek hükümetin İslami hükümlerle amel etmediğini, yeryüzünde Kuran'ın hükmüyle hükmederek adaleti te'sis etmediğinden dinden çıktığını ifade eden Kürtçe ve Arapça mektupları yazıp hükümeti tezyif ve tahkire çalıştığını bunun birlikte Van ve çevre illere de mektuplar göndererek aşiret halkını kıyama katılmalarını ve kendilerine destek verilmesini talep ettikleri ifade etmektedir.

Haliyle Molla Selim bir taraftan taraftar toplamaya çalışırken diğer taraftan Bitlis'e saldırmak için hazırlıklarını sürdürmektedir. Bunu bilen hükümette buna karşılık hazırlıklarını yapmakta herhangi bir saldırıya karşı muhtelif vilayetlerden Bitlis'e askeri kuvvetleri sevk etmektedir.

ASKERLERİN, MOLLA SELİM TARAFTARLARIYLA İLK ÇATIŞMASI

Bitlis'te İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin Vilayet-i Sitte'de  Berlin Muahedesı adı altında uygulamaya koymuş olduğu bazı ıslahat hareketine karşı 14 Mart 1914 tarihinde bir ayaklanma hareketi başlatılmıştır. Bu direniş hareketine öncülük eden Hizan bölgesinin tanınmış ulemasından Molla Selim-i Dimili ve Meşayihten Seyyid Ali ve Şeyh Şahabeddin öncülüğünde direniş hareketi gerçekleşmiştir. Bitlis isyan hareketi tabandan ve bazı bölge şeyhlerinden destek bulmadığı gibi merkezde hemcinslerine karşı ciddi bir direnişle karşı karşıya gelmiş ve Molla Selim taraftarlarına karşı cephe alarak savaşmaya başlamışlardır.

Molla Selim ve taraftarlarının 19 Mart 1330 (1 Nisan 1914) tarihinde Hizan'dan yola çıkarak Bitlis'e doğru hareket ettiğini haber alan dönemin valisi Abdülhalik Bey, bölgeyi tarassut altında tutmak ve şehre girmelerini engellemek amacıyla bir miktar askeri birlik göndermişti. Bölgeye gönderilen askerlerle muhacimler arasında ilk çatışmalar başlamış oldu.

Bitlis Valisi Abdülhalik'in yazdığı raporda: Binbaşı Rıza Bey komutasında bulunan bir tabur jandarma kuvvetleri ve Molla Selim taraftarları, Simek Nahiyesine bağlı Enib (Çaldüzü) Köyü civarında karşı karşıya gelerek çatışmaya başladılar. Muharebe ettikleri mevkiinin boş harebezar bir yer olmasından ateşli silahların seslerinin kasabaya kadar geldiğini ifade etmektedir. Askerin kasabadan hareketinden iki üç saat sonra Allah'ın bir hikmeti ki birden bire hava bozulmuş ve ortalık kesif bir sis ve duman istila etmişti. Akabinde şiddetli yağmur ve kar yağmaya başlayarak akşama kadar devam etmişti. Haliyle ıslanan askerler direnişçilere karşı esaslı bir mukavemet gösteremeden herhangi bir zayiat da vermeden şehir merkezine geri dönmek zorunda kalmışlardır.

BİTLİS ŞEHRİ'NİN İŞGALİ VE DİRENİŞİN SONA ERMESİ

Bitlis Valisi Mustafa Abdülhalik'in 19 Mart 1914 tarihinde Dahiliye Nezareti'ne gönderdiği şifreli telgrafta: Bitlis şehir kuşatmasına gelen Molla Selim Kuvvetleriyle Askeri birlikler arasında meydana gelen savaşın üç gün aralıksız devam ettiğini ve haliyle isyancıların mühimmat ve cephanelerinin bitmesi sonucu, daha önce işgal ettikleri yerleri ve tuttukları mevzileri birer birer kaybetmeye başladıkları yazmaktadır. Savaşacak silah ve cephaneleri kalmayınca mecburen geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Özellikle Molla Selim taraftarları Bitlis şehir merkezini işgal etme sırasında top ateşine maruz kaldıkları için büyük zayiat vermiş ve yüze yakın ölü ve birçok yaralı bırakarak geri çekilmek zorunda kalmışlardır. Molla Selim taraftarları verdikleri zayiata rağmen direnişlerini sürdürmeye devam etmişlerdir. Molla Selim taraftarları askerlerle savaştıkları gibi hükümetin yanında yer alan Kürt aşiretleri ve manevi destekçileri olan bölgenin meşayihi ile savaşmak zorunda kalmışlardı.

Dolayısıyla Molla Selim taraftarları hemcinsleriyle karşı karşıya gelerek savaşmaları ise kuvve-i maneviyelerini kırmıştır. Bundan dolayı Molla Selim de çarneçar savaşmaktan vazgeçerek kardeş kanının daha fazla dökülmesine sebebiyet vermemek için çaresizce konsolosluğa sığınmak zorunda kalmıştır.

Dolayısıyla çatışma, 21 Mart 1914 Perşembe günü gece saat bire kadar ara ara karşılıklı çatışmalar devam ederken bu esnada Rusya Konsoloshanesi tercümanı vilayet nezdine gelerek “Molla Selim ve birkaç arkadaşıyla birlikte dün akşamüzeri Hersan Mahallesi'ndeki Konsoloshanemize iltica ettiklerini haber verir. Hareketin lideri Molla Selim'in Rus Konsolosluğuna sığındığı haberi etrafa yayılınca halk da ona karşı şiddetli bir kin ve infial uyandı ve harekâta katılanlar, hayal kırıklığına uğrayarak şehrin savunmasını bırakıp tamamen geri çekilmek zorunda kaldılar.          

Molla Selim ve bazı arkadaşlarının Bitlis Rus Konsolosluğuna sığınması neticesinde Bitlis isyan hareketi de böylelikle sona ermiş oldu. Bitlis valisinin emri üzerine Bitlis hareketine katılanlar birer birer tespit edilerek yakalamaya başladılar.

Bunun üzerine Hacı Kazım Efendi komutasındaki fedai müfrezesi, Şerif Bey ve Dideban tepelerini geri alarak firar eden asileri ateşli silahlarla takip etmeye başladılar. Molla Selim taraftarları da köylerine doğru firar ederek geri çekilmek zorunda kalmışlardı. Bunu fırsat bilen hükümet güçleri, bazı aşiret güçleriyle birlikte, cepheden köylerine geri çekilen veyahut firar edip başka vilayetlere kaçanları birer birer toplamaya başladılar. Ermenilerden ve devlete bağlı güvenilir Kürt aşiretlerinden birlikler teşkil edilerek Redif ve Nizamiye depolarından yedi yüze kadar silah dağıtılarak müfreze kuvvetleri oluşturuldu. Ayrıca Muş'taki otuz dördüncü fırka, Bitlis vukuatından iki gün geçtikten sonra Mirliva İhsan Paşa, bir miktar asker ve birkaç topla beraber Bitlis'e ulaşmış oldu. Bunun üzerine Bitlis hareketine katılıp yardım ve yataklık edenler ile fiilen katılanlar birer birer Divan-ı Harb-ı Örfi mahkemesine sevk edilerek değişik cezalara çarptırılmışlar.

ŞEHRİN İŞGALİ SIRASINDA ÖLÜ VE YARALILAR

Bitlis şehir merkezini zapt etmeye gelen Molla Selim taraftarlarıyla Askeri birlikler arasında sabahtan akşama kadar karşılıklı çatışma devam etmeye başladı.19 Mart 1914 tarihinde her iki taraf arasında çıkan çatışmada 8 asker ölü ve 12 kişi de yaralandı. Ahaliden de ikisi Ermeni ve 20'side Müslüman halktan toplan 22 kişi bu çatışma sırasında hayatını kaybetmişti. Bunlarla birlikte bir çocuk ve bir de kadın bu çatışmada ölmüştür.

BİTLİS HAREKÂTINA KATILANLARA VERİLEN CEZALAR

Bitlis harekâtına katılanlara Divan-ı Harb-i Örfi Mahkemesi arafından suç durumlarına göre değişik cezalara çarptırılmışlardır. Hareketi reisi konumunda olanlar ve hareketi organize edip savaşa bizzat katılanlara ağır cezalar verilmiştir. Nitekim Bitlis irtica hareketine katılanlardan 28 kişiye idam verilmiştir. Bunlardan 14'dü idamlarını gerektiren kararları yüzlerine okunduktan sonra Bitlis'te idam edilmişlerdir. Geriye kalan 14 tanesine de gıyaben idam kararı verilmiştir. Bunlardan yakalananlar peyderpey idame edilmişlerdir. Caza alanlardan 5 kişi de müebbeden Taif'e sürgün edilmişler. Bitlis hareketine katılanlar, kalebentlik ve kürer cezasına mahkûk edilerek 15 ile 5 yıl arasında değişik cezalar çarptırılmışlardır. Kürek cezasına mahkûm edilenlerin sayısı 62 olarak tespit edilmiştir. Bitlis'te yakalananların bir kısmı da muhtelif vilayetlere sürgün edilmek üzere jandarma refakatinde Mamuretülaziz vilayetine ve oradan da muhtelif vilayeteler gönderilmişler.  Ankara'ya 27, Sivas'a 30, Sinop'a 5 olmak üzere toplam 62 kişi tevkif edilmek üzere sevk edilmişlerdir. Bitlis vak'asına iştiraki tespit edilen 243 kişi Divan-ı Harb-ı Örfi tarafından sorgulanarak değişik cezalara çarptırılmışlardır. Bunlardan bir kısmı da harbe iştirak etmediği anlaşılması üzerine berat edilmişlerdir.

MOLLA SELİM'İN İDAMIYLA İLGİLİ DİVAN-I HARB-I ÖRFİʹNİN GEREKÇELİ KARARI.

Molla Selim'in Gerekçeli İdam Kararı'yla ilgili Divan-ı Harb-i Örfi Mahkemesi tarafından Mülkiye Ceza Kanunnâme-i Hümayun'un elli beşinci maddesi hükmüne göre daha önce gıyaben verilen idam kararı yüzüne okunarak idam edilmesine mahkeme üyelerinin oybirliği ile karar verildi.

Divan-ı Harb-ı Örfi tarafından hazırlanan fezlekede: Molla Selim'in isyancıların lideri olduğunu, halkı tahrik ederek isyana teşvik ettikleri ileri sürülmüştür. Bununla birlikte şu suçlamalar yöneltilmiştir.

1-Bitlis eşrafına mektuplar yazarak hükümete karşı cihâd ilan etmek.

2- Halkı isyana teşvik etmek, halktan yardım ve destek talebinde bulunmak.

3- Mahalli hükümetten 19-20 Mart 1330 tarihinde birtakım meşru‘ olmayan talep ve istekleri serdetmek.

4-Hükümetin şekl ve hey'etini cebren değiştirmek.

5-Resmi makamlara hücum ederek hükümet konağını tahrip etmek.

6-Askeri mekânları yağma etmek maksadıyla silahlı bir şekilde isyana teşebbüs etmek.

7-Bitlis merkez kasabasına hücumla Osmanlı Askerleriyle çatışmaya girmek.

8-Bazı askerleri yaralamak ve bazılarının da ölümüne sebebiyet vermek.

Divan-ı Harb-ı Örfî'nce yapılan tahkikat ve soruşturma sonucu Molla Selim'in fiili olarak suçu delileriyle tespit edilmiştir. Ayrıca Fi‘ili olarak isyânı tertib, tahrîk ve riyaset etmek, yağma ve fesadı deruhte etmek suçlarından maznunun aleyh sıfatıyla daha önce verilen gıyabi idamı vicahiye çevirerek mahkeme üyeleri tarafından idamının infazına karar verildi.

MOLLA SELİM'İN BİTLİS RUS KONSOLOSHANESİNDEN ÇIKIP TESLİM OLMASI VE İDAMI

Bitlis vilayetini işgal etmek üzere harekete geçen Molla Selim muvaffak olamayınca Bitlis Rus Konsoloshanesine sığınmıştı.  Konsolosluğa sığınan firarilerin kaçmaması için gerekli emniyet tedbirleri alınmış, geceli gündüzlü konsolosluk etrafında nöbet tutulmuştur. 1914 yılının sonlarına doğru Osmanlı ile Rusya arasında meydana gelen savaştan dolayı Rusya konsolosluğuna iltica edenlerin can güvenliğinin tehlikeye düştüğünü her an bir saldırıya maruz kalacağı korkusu ve endişesi bulunmaktaydı. Bunun üzerine çar-neçar Molla Selim ve sekiz arkadaşı, burada can güvenliğinin sağlanamayacağını tahmin ederek 30 Ağustos 1330 (12 Eylül 1914) tarihinde kayıtsız şartsız teslim olacaklarını Osmanlı Hükümeti'ne bildirdiler. Bunun üzerine Bitlis'te bulunan Muş Fırka Kumandanı İhsan Paşa, Molla Selim ve sekiz arkadaşının teslim olacaklarını, 31 Ağustos 1330 (13 Eylül 1914) tarihinde Harbiye, Dâhiliye ve Hariciye Nezaretlerine bilgilendirme yazıları gönderildi. Adı geçen fırka kumandanı kendi rızalarıyla Bitlis Rus Konsolosluğundan çıkan Molla Selim ve sekiz arkadaşını alarak Divan-ı Harb-ı Örfi Mahkemesine sevk eder. Her ne kadar Rusya ile çıkan savaştan dolayı daha önce mahkûmiyeti bulunanlar hakkında genel bir af çıkmış ise de Molla Selim daha önce gıyaben idamına karar verildiğinden bu genel aftan yararlandırılmayarak idamına karar verildi.

Molla Selim ve arkadaşları hakkında Divan-ı Harb-ı Örfi Mahkemesi tarafından alınan gerekçeli idam kararı 27 Teşrin-i Evvel 1330 (9 Kasım 1914) tarihinde Dâhiliye Nezaretine arz edilir. Bunun üzerine Dâhiliye Nezaretine gönderilen gerekçeli karar dosyası, Meclis-i Vükela'da müzakere edildi. Bakanlar kurulunda Molla Selim'in dosyası incelendikten ve müzakere edildikten sonra şu karara varıldı: Molla Selim'in Bitlis hâdisesinin doğrudan doğruya en mühim amillerinden ve öncülerinden olduğunu ve uzun süreden beri Rusya Konsoloshanesine ilticada bulunduğunu ve daha sonra kendiliğinden teslim olan Molla Selim'in diğer arkadaşları gibi idam edilmesine meclis-i vükela tarafından da karar bağlanır. Ayrıca firarda olan veyahut hakkında kesinleşmemiş cezası bulunan aynı zamanda değişik vilayetlerde sürgünde olanların affu ıtlakına oybirliği ile karara bağlanmış ve alınan kararda, dönemin padişahı olan S. Mehmet Reşat'ın onayına sunulur.  Bunun üzerine Molla Selim'in idam edilmesi hususunda dönemin padişahı tarafından da idamının infazı onaylanır. Aynı zamanda Molla Selim'in idamının gerçekleştirmesi hususunda,  Harbiye, Dâhiliye ve Adliye nazırlarına yetki verilir. Padişahın onayı ve Meclisin de kararı alındıktan sonra Molla Selim 5 Teşrin-i Sani 1330 (18 Kasım 1914) tarihinde Bitlis vilayeti Gök meydanında idam sehpasına çıkarılır boynuna ip atılır, fezlekesi de boynuna asılarak idam edilir. Böylelikle Molla Selim de Bitlis harekâtına katılan diğer arkadaşları gibi şu dar-ı faniden dar-ı bekaya irtihal etmiş olur.  Mezar yeri Gök Meydanı asri mezarlıkta Seyyid Ali, Şeyh Şahabeddin ve Şeyh Muhammed Şirin'in yanında defnedilmiştir. Daha sonra asri mezarlıktan yol geçince Molla Selim aynı yerde kalır adı geçen her üç meşayihin mezarları Taği Şeyhlerini aile kabristanının bulunduğu Seyyidava köyüne nakledilirler.

 

KAYNAK: DETAY DERGİSİ

 

KAYNAKÇA: Molla Selim Ağabeyi İsa b. Molla Mahumd 20 Haziran 1265/22 Haziran 1849 tarihinde Göynük'ün Azizan köyünde yapılan nüfus sayımında 1 yaşında olduğunu yazmışlardır. Ailesinden aldığımız bilgiye göre Molla Selim ondan iki sene sonra dünyaya gelmiştir. Yapılan bu nüfus sayımına göre de Molla Selim 10 Temmuz 1850 tarihinde dünyaya geldiği anlaşılmaktadır. [BOA. DH. NFS. Defteri. 27662, S. 5]  Bkz: Sabahaddin el-Çani, Ulemâ'unâ mine'l-Müderrisin fî'l-Karni'l-İşrin, sayfa 34-35. /   Fetteh Alim Molla Selim'in torunlarından olup aile hakkında bazı bilgileri vermiş olduğundan kendisine teşekkür ederim. Sabahaddin el-Çani, age. S. 34-35

Bu bilgilerin bir kısmı da Molla Selim'in ahfadından Ekrem Amil ve Ferzende Amil'den almışımdır. 
Vilayet-i sitte yani altı vilayette yapılan ıslahatlar: Van, Bitlis, Erzurum, Sivas, Ma'muretü'l-Aziz ve Diyarbekir olmak üzere bu altı vilayette Fransız, İngiltere ve Rusya Devletlerinin Osmanlı Devletine baskı yapması sonucu Ermenilerin lehine bazı ıslahatlar yapılmış ve yapılan bu ıslahatları da yerinde görmek üzere müfettişler tayin edilmiştir. Hamidiye Alayları teşkilatı lağvedilmiş yerine nüfus nispeti oranına göre Ermeni ve Kürtlerden müteşekkil Süvari Alayları birlikleri kurulmuştur. BOA. DH EUM EMN 74/16-s. 2

Sabah Gazetesi, Sayı No: 8818, 6 Nisan 1914 
BOA. DH.EUM.EMN 74/16-1 /  BOA. BEO. SYS 4281/321065, sayfa 3/7

BOA. BEO SYS 4312/323346-2-1
BOA. BEO SYS 4323/324157-3-1 

BOA. BEO SYS 4323/324157-4-1
BOA. BEO. SYS 4281/321065, sayfa 3/7
BOA. BEO. SYS 4281/321065, s. 3/7

EK BELGELER:

Birinci Cihan Harbi münasebetiyle Bitlis isyanına katılanların tamamı affa uğrarken Molla Selim bu aftan istisna tutularak Sultan Muhammed Reşat, Sadrazam (Başbakan) Mehmet Said ve Bakanlar kurulu tarafından idamına karar verilir. Bitlis hadisesine katılıp mahkûmen Medine-i Münevvere, Sivas, Ankara, Sinopʹa sürgün edilen ve Bitlis hapishanesinde bulunanlar hakkında 22 Kasım 1914 tarihinde genel af çıkarılır. Molla Selim af kapsamına dahil edilmeyerek Bitlis Gök meydanında idam edilir.

Kodu: BOA. BEO SYS 4323/324157-3-1

Tarihi: 10 Kasım 1914

Dahiliye Nezareti

Emniyyet-i Umumiyye Müdüriyeti

Kalemi

Umumi

Hususi: 1328

Huzûr-ı Âlî-i Cenâb-ı Sadaretpenâhiye

Ma‘ruz-ı çaker-i kemineleridir ki:

Bitlis hâdisesinin doğrudan doğruya en mühim âmilleri olanların evvelce ele geçerek i‘dâm edilmelerine ve inkitâ‘ı münsebât sebebiyle iltica etdiği Rusya Konsoloshanesiʹnden çıkan ve en mühim âmili olan Molla Selimʹin de bu defa idâm olunmasına ve firarda bulunanlardan bir kısmının orduya gönderilmesine mebni bu mesele münâsebetiyle mahkûmen ve menfiyyen Medine-i Münevvere, Sivas, Ankara ile Bitlis hapishanesinde ve mahal-ı sâ'irede mevkûf bulunan eşhâsın şu sırada kâmilen affı ve ıtlakları efkâr-ı islamiyye üzerinde büyük bir his ve teʹsîr icra edeceği cihetle icrayı icabı Bitlis vilayetinden alınan 27 Teşrin-i Evvel 1330 tarihli 504 numaralı telgrafnamede iş‘âr olunmuş ve suret-i iş‘âr-ı te'min edeceği muhassenat itibariyle muvafık-ı nefsüʹl-emr görülmüş olmağla merkumunun aff u itlaklarına â'id mü‘amelenin istikmaline müsa‘ade buyurulması babında emr u ferman hazret-i veliyüʹl-emrindir. 21 Zilhicce 1332

Dahiliye Nazırı

Talat

Kodu: BOA. BEO SYS 4323/324157-5-1

Tarihi: 22 Kasım 1914

Bab-ı âlî

Meclis-i Mahsus  2195

Dahiliye ve Adliyye Nazaretleriʹnin meclis-i acizânemizde mutala‘a olunan tezkirelerinde muharrer olduğu vechle Bitlis hadise-i zâ'ilesinden dolayı mahkûmen ve menfiyyen Medine-i Münevvere, Sivas, Ankara ve Bitlis hapishanelerinde ve mahal-ı sairede mevkuf bulunan eşhasın şu sırada kâmilen affı ve itlâkları menût-ı müsa‘ade-i seniyye-i padişahi olduğu biʹt-tezekkür mezkur tezkire bu babda kaleme alınan irade-i seniyye lahiyasıyla arz ve takdim kılınmağla katıbe-i ahvâlde emr u ferman hazret-i veliyüʹl-emr efendimizindir. Fi 3 Muharrem 1332/ 1330 9 Teşrinsani 1330

Dahiliye Nazırı ve Maliye Nazırı

Talat 

Harbiyye Nazırı

Enver

Şeyhül İslam ve Evkaf-ı Hümayun Nazırı

Sadrazam ve Hariciye Nazırı

Mehmed Said

Ticaret ve Ziraat Nazırı

(imza)

Maarif Nazırı ve Posta Telgraf ve Telefon Nazırı Vekili

(imza)

Nafia Nazırı

(imza)

Bahriyye Nazırı

(İmza)

Adliyye Nazırı ve Şurayı Devlet Reisi Vekili (imza)

Kodu: BOA. BEO SYS 4323/324157-2-1

Tarihi: 24 Kasım 1914

Bab-ı Âlî

Daire-i Sadaret

Amedî-i Divan-ı Hümayun 2195

Bitlis hadisesinden dolayı mahkûmen ve menfiyyen Medine-i Münevvere, Sivas, Ankara; Bitlis hapishalerinde ve mahal-ı sairede mevkûf bulunan eşhâsın affuvları Meclis-i Vükela kararı ile tensib olunmuşdur.

Bu irade-i seniyyenin icrasına Harbiyye, Dahiliye, Adliyye nazırları me'murdur. Fi 5 Muharrem 1333 fi 11 Teşrin-i Sani 1330/

Dahiliye Nazırı ve Maliye Nazırı

Talat 

Harbiyye Nazırı

Enver

Şeyhül İslam ve Evkaf-ı Hümayun Nazırı

Sadrazam ve Hariciye Nazırı

Mehmed Said

Ticaret ve Ziraat Nazırı

(imza)

Maarif Nazırı ve Posta Telgraf ve Telefon Nazırı Vekili

(imza)

Nafia Nazırı

(imza)

Bahriyye Nazırı

(İmza)

Adliyye Nazırı ve Şurayı Devlet Reisi Vekili (imza)

YORUM YAZIN
Profiliniz ziyaretci statüsünde görünüyor. Yorumlarınız aşağıdaki isimle yayınlanacaktır
Değiştir
Dilerseniz web sitemize üye olarak daha özgün bir profil oluşturabilir ve yorumlarınızı hesabınızdan takip edebilirsiniz
Kodu Girin
Yapacağınız yorumların şiddet ve hakaret içermemesine lütfen dikkat edin. Aksi taktirde yorumlarınız onaylanmayacaktır. Gönder
Misafir Kullanıcı (@Misafir_110095)
23 Haziran 2024 Pazar 18:10
Molla Selim isyandan sonra Rus konsolosluğuna sığınıyor, Şeyh Said'in oğlu İstanbul'da İngilizlerle görüşüyor, Koçgiri Ayaklanmasına katılanlarla Merzifon Amerikan Kolejinin ilişkileri ortaya çıkıyor. Olayı bir de bu açıdan değerlendirmek gerek.
Misafir Kullanıcı (@Misafir_108554)
19 Mart 2024 Salı 15:58
Molla Selim=Hassan Sabah.İkiside eşit özgür düzen tasafuv etmişlerdir.Hasan Sabah kurduğu alamut devletinde cariyeliği ve köleliği yasaklamıştır.Toprağı eşit bölüştürmüştür.Dindar ve aydın bir kişiliktir.Köleci sisteme çomak skmuştur.Egemen güçler kuyruk acısı yaşıyor.O nu haş haşi alkolik olarak sıfatlandırıyor.Oysaki bu onların kişiliğidir.Selim hocada çağının Hassan Sabahıdır.İhtilalcidir.
Misafir Kullanıcı (@Misafir_108553)
19 Mart 2024 Salı 15:08
Tarihte molla selim dımıli gibi isyankar ve eşitçilikli ve özgürlükçü imamlar inananlar olduğu gibi (Hallacı Mansur gibi,Baba üryan gibi,Ebu Müslimi Horasani gibi) iktidarlara yanaşan onlardan beslenen bu mihvalde onların sümürü çarkına su serpen dindar gruplarda tarikatlarda mevcuttur.Bunlara örnek Kadiriler,Nakşibendiler,Mevleviler v.b.Nakşiler safavilerin etkisini kırmak için osmanlılar tarafından bağdattan istanbula taşındı.Ve osmanlılar eliyle anadoluda teşkilanlandırıldı.Kadiriler 19 yüz yılda bağdattan ,doğu anadolu güneydoğu anadolu bölges
Misafir Kullanıcı (@Misafir_108303)
05 Mart 2024 Salı 15:38
Osmanlı imparatorluğunun yıkım yılları.Bakiyedeki topluluklar yavaş yavaş devletlerini kuruyor.Üzüm üzüme baka baka kararır.Kürttlerde etkileniyor bundan doğal olarak.Ancak kürtlerin bir handikapı var.Bölgesel beylikler halinde yaşıyorlar.Malum idrisi bitlisinin tevşikiyle 1500 yıllarda kürt beyleri osmanlılara tabii oldular ve şah ismaili ve devamında mısıra kadar fetihlere katıltılar.Karşılığında bölgesel beyliklerine devam ede geldiler.Gelinen süreçte bu beyliklerinin devamı tehlikeye düştü.Yerel de bu tür hadiseler oldu.Oysaki beylik talebinde top
Misafir Kullanıcı (@Misafir_106952)
06 Ocak 2024 Cumartesi 09:19
Hocam sizden ricamız tarihi aydınlatmaya devam edin. Ruhları şad olsun. Allah hepsine rahmet eylesin...
Misafir Kullanıcı (@Misafir_106951)
06 Ocak 2024 Cumartesi 09:06
Boş laflardan başka bir şey bilmeyen cahil insanlar, hiç bir haklı gerekçeleri olmayan o anlık düşüncelerini hiç haklı bir gerekçesi olmayan sırf laf olsun diye konuşanlardan başka bir şey değilsiniz. Adam yaşanmış bir olayı gün yüzüne çıkarıyor, aydınlatmaya çalışıyor, alimlerden bahsediyor, onların gelişimlerinden bilgilerinden konuşuyor. Kendini bilmezlerde tutturmuş bir pkk ondan başka bir şey bilmeden her seferinde onları ortaya atıp durmaktan başka bir şey bildikleri yok. Çok zorunuza gidiyorsa okumayın size zorla okutan yok. Biz �
Misafir Kullanıcı (@Misafir_105265)
06 Kasım 2023 Pazartesi 20:42
bu adam net kürtçü her şeyi kürtçülüğe kürtlüğe bağlamakta usta bence. burada yazması bence bingolonline hatası
Misafir Kullanıcı (@Misafir_104211)
03 Ekim 2023 Salı 00:30
Anadolu Evliyalarindan Büyük Müderris Seyyid Molla Ali Kösewi.
Osmanlı zamanında Muş Şehrinin Bulanik ilçesine bağlı Seçme Köyü Saliha Mezrasına gelen Büyük Müderris Seyyid Molla Ali Kösewi bu köyde Höcrei Tedrrissat isimli bir Medrese kurmuştur. Abdulkadir Geylani Hazretlerinin Torunlarından olan Büyük Müderris Seyyid (şerif) Molla Ali Kösewi bu Medresede çok Alim yetiştirmiştir. Kösewi bu bölgede o zamamlar yaygın olan Hırsızlık, Gasp, Soygun ve Kan davalarını önlemiştir. Yine bu bölgede yaşayan yuzbinlerce (100 000) Ezidi ve diğer Gayri Müslimle
Misafir Kullanıcı (@Misafir_110950)
03 Ağustos 2024 Cumartesi 15:24
@Misafir Kullanıcı Ben torunuyum ne bilmek istiyorsunuz?
Misafir Kullanıcı (@Misafir_109293)
30 Nisan 2024 Salı 16:38
@Misafir Kullanıcı Bu zat (Seyyit Mola Ali Kösewi hz.) ile ilgili geniş malumatı nereden bulabilirim. O'nu rüyamda gördüm. Yardımcı olabilecekler varsa memnun olurum. Selam ve saygılarımla. 05058128300
Misafir Kullanıcı (@Misafir_93143)
09 Haziran 2022 Perşembe 04:10
vatan hainleri, bugun pkk'ya karsi cikanlar iki yuzlulukle bu cumhuriyet dusmanlarini savunuyorlar. yaziklar olsun.
Misafir Kullanıcı (@Misafir_82037)
23 Mart 2021 Salı 07:05
ALLAH CC rahmet eylesin. Abdullah Demir hocamıza da tarihi çalışmasından ötürü tebrik ederim bundan sonraki tarihi çalışmalarında başırılar dilerim
09.10.2024
18:21
Bayram, trafik sorunları için ateş püskürdü!
Bayram, trafik sorunları için ateş püskürdü!
Kent merkezindeki trafik sorunlarını sıralayıp alınmayan tedbirler için sert eleştirilerde bulunan Bingöl Şoförler ve Otomobilciler Odası Başkanı Ali Bayram; 'Ne yaya trafiği ne de araç trafiği güvenli değil. Her şey Arap saçına dönüşmüş. Bazen tedbir alıyorlar ama onda bile uyarıcı bir levha koyamıyorlar!'
09.10.2024
17:39
Bingöl`de kaçakçılık operasyonu
Bingöl'de kaçakçılık operasyonu
Bingöl'de polis ekiplerince düzenlenen operasyonda çok sayıda kaçak ürün ele geçirildi, 1 şüpheli şahsa adli soruşturma başlatıldı.
09.10.2024
17:06
Gerındar`ın geleceği için uyardı!
Gerındar'ın geleceği için uyardı!
Bingöl sınırları içerisinde yer alan ve 'kalpli göl' olarak bilinen Gerındal Gölü'ne balık bırakılması ve bölgeye yol yapılmasıyla ilgili gelecekte oluşması muhtemel sorunlar dikkat çeken Doç. Dr. Nebi Butasım: 'Buranın Bingöl Valiliği öncülüğünde ivedilikle milli park veya doğal sit alanı ilan edilmesi gerekmektedir' dedi ve sorunlar ile çözüm önerilerini şöyle sıraladı;
09.10.2024
14:53
Bingöl`de arama kaydı bulunan 2 şüpheli yakalandı
Bingöl'de arama kaydı bulunan 2 şüpheli yakalandı
Bingöl İl Jandarma Komutanlığınca yürütülen çalışmalarda hakkında hapis cezası bulunan 1 kişi tutuklandı, arama kaydı bulunan 1 şahıs gözaltına alındı.
09.10.2024
14:44
İyi Parti`den istifa eden başkan AK Parti`ye katıldı
İyi Parti'den istifa eden başkan AK Parti'ye katıldı
Parti rozetini AK Parti grup toplantısında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan taktı.
09.10.2024
14:26
Akaryakıta çifte zam geliyor! Bingöl`de ne kadar olacak?
Akaryakıta çifte zam geliyor! Bingöl'de ne kadar olacak?
Petrol fiyatlarındaki yukarı yönlü tırmanış akaryakıt fiyatlarına da yansıyacak. Benzin ve motorin fiyatlarına zam bekleniyor. Akaryakıtta tabelalar önümüzdeki iki gece yarısı da peş peşe değişecek. Önce motorin ardından ertesi gün de benzin fiyatları zamlanacak. İşte güncel akaryakıt fiyatları ve beklenen zam tutarlarının detayları…
Sitemizde yayınlanan haberlerin telif hakları gazete ve haber kaynaklarına aittir
©Copyright 2017
Haberler, Fotoğraf Galerisi, Video Galerisi, Köşe Yazıları ve daha fazlası için arama yapın