Vatandaşın oy kullanmasına engel olan durumları çözmemekte direnen Kurul, bu süreçte adeta 'boykotçu' gibi hareket etti. Sırf bu nedenle yaklaşık 3,5 milyon seçmen sandığa gidemedi. Türkiye, bu konuda Kırgızistan ve Irak gibi ülkelerin bile gerisinde.

Türkiye, pazar günü, ülkenin kaderini ilgilendiren tarihi bir referanduma gitti. Vatandaş, demokrasi, hak ve özgürlüklerine sahip çıkmak için sandığa koştu. Yurtdışında yaşayan gurbetçiler de binlerce kilometre ötelerden akın etti. Fakat bu süreçte oy kullanmanın önüne çeşitli zorlukların çıkarılması, katılımı beklenenin altına düşürdü.

Bu engeller de büyük oranda, bizzat oy kullanmayı kolaylaştırması gereken Yüksek Seçim Kurulu'ndan (YSK) geldi. YSK, aldığı kararlarla vatandaşın en temel görevi olan oy kullanma özgürlüklerini kısıtladı, adeta 'gizli bir boykotçu gibi' hareket etti. Neredeyse çözüm üretmesi gereken hiçbir meselede adım atmadı. YSK'nın bu tavırları yüzünden 3,5 milyona yakın seçmen vatandaşlık hakkını kullanamadı. Yine 8 milyon özürlü içinden 4 milyonu, seçim sandıkları için uygun altyapı sağlanmaması nedeniyle iradesini yansıtamadı.

YSK'nın hukuken tartışmalı kararları daha en başta başlamıştı. Kurul, referandum süresini 60 güne indiren düzenlemeye rağmen 120 günü esas almıştı. Temmuz ayında yapılması beklenen referandum için 12 Eylül tarihini belirlemesi eleştirilere sebep olmuştu. Geçen seçimlerde başlayan 'oy kullanmak için TC kimlik numarası zorunluluğu'nun devam etmesi de seçmeni zorladı. Bu problem nüfus müdürlüklerinin yoğun mesaisi ile aşılmaya çalışıldı. Fakat yine de 950 bin kişi bu yüzden oyunu kullanamadı. Kurul'un aldığı diğer bazı kararlarda da bir türlü çözüm yoluna gidilemedi. Örneğin, tayin olan memurların oy kullanamaması gibi. Bu karar, memurların aileleriyle birlikte 500 bin kişiyi etkiledi. Bunun dışında, seçmen kayıt listelerinde ismi bulunmayan binlerce vatandaş da YSK'nın gerekli düzenlemeyi yapmaması nedeniyle sandığa gidemedi.

Eleştirilen bir diğer husus, yurtdışında yaşayan seçmenlerle ilgiliydi. Anayasa değişikliği paketi için ilk oylar 3 Ağustos'tan itibaren gümrük kapılarında kullanılmaya başlandı. Fakat burada bir karışıklık yaşandı. YSK, 10 Nisan 2010 tarihli genelgesiyle 'yurtdışı seçmenlik sıfatının tayininde seçmen kütüğünün esas alınacağını' kayda bağladı. Ancak birçok vatandaşın bundan haberi olmadı. Ayrıca yurtdışındaki temsilciliklerde askı listeleri 9 Haziran-22 Haziran tarihleri arasında sadece 13 gün askıda kaldı. Seçmenlik sıfatı kazanmak için kayıt yaptıramayanlar referandumda oy kullanamadı. Gurbetçilere getirilen bir diğer engel, oy kullanılan sınır kapıları ile ilgiliydi.

YSK'nın belirlediği sınır kapıları dışında ülkeye giriş yapanlar, vatandaşlık görevini yerine getiremedi. Gurbetçiler Bursa, Trabzon, Balıkesir, Denizli, Van ve Diyarbakır gibi şehirlerdeki havalimanlarına iniş yaptıkları için oy kullanamadı. Gümrüklerde 2 milyon 556 bin 335 kayıtlı seçmen bulunuyordu. Fakat yalnızca 125 bin 780 seçmen oy kullanabildi. Bu rakam, neredeyse seçmenin onda birine tekabül ediyor. Yurtdışında oy kullanımıyla ilgili elektronik oy, mektupla oy kullanma gibi uygulamalar da hayata geçirilemedi.

YSK'nın yasakçı kararları, anayasa değişikliği paketinin oylanmasına başlanmasına saatler kala da devam etti. Sandıkların kurulduğu yerleri kamusal alan ilan eden YSK, başörtülülerin görev yapmasını engelledi.

CENGİZ AKTAR: BU BİR TEKNİK BECERİKSİZLİKTİR

Uzmanlar, dünyadaki örnekleri hatırlatarak Türkiye'nin bulunduğu noktayı eleştiriyor. Gerek akademisyenler gerekse diplomatlar, YSK'nın yurtiçi ve yurtdışı oylar konusundaki yetersizliklerinin altını çiziyor. Gurbetçilerin yaşadıkları ülkede oy kullanamamasını 'teknik bir beceriksizlik' olarak yorumlayan Yrd. Doç. Dr. Cengiz Aktar, 'Türkiye senelerdir bu işi beceremiyor. Avrupa ülkeleri, hatta Orta Asya ülkeleri dahi bunu beceriyor, biz beceremiyoruz.' eleştirisini getiriyor. Aktar, 'En kolay çözüm, büyükelçi ve konsolosluklara sandık koymak.' önerisinde de bulunuyor. Emekli Büyükelçi Murat Bilhan da Almanya'da 7 yıl görev yaptığını ve 1970'li yıllarda gurbetçilerin oy kullanabilmesi için birçok rapor hazırladığını belirterek, 'Bir türlü engelleri aşamadık. Halbuki bu bir haktır ve vatandaştan bu hak esirgenmemelidir.' diye konuşuyor.

Gelişmiş ülkelerde interneten de oy kullanılıyor

YSK, Türkiye'de oy kullanmanın önünde engel teşkil eden hiçbir soruna çözüm getirmezken bazı ülkelerin uygulamaları örnek teşkil ediyor. Örneğin İsviçre ile Estonya'da internet üzerinden oy kullanılabiliyor. Türkiye'de yaşayan Irak vatandaşları bile oylarını buradan kullanabiliyor. Irak'ta 7 Mart 2010 Pazar günü gerçekleştirilen Parlamento seçimleri için Türkiye de dahil olmak üzere 16 ülkede sandık açıldı. Aynı şekilde Amerika Birleşik Devletleri (ABD) vatandaşları da ülkelerinde yapılan başkanlık seçimlerinde oy kullanabilmek için faks, internet ve posta yoluyla seçimlere katılabiliyor. Türk cumhuriyetlerinden Kırgızistan, 27 Haziran'da yapılan referandumda, yurtdışında yaşayan vatandaşlarının oy kullanabilmesi için Rusya, Almanya, Kazakistan başta olmak üzere toplam 30 konsolosluk ve elçiliğine sandık koydu. Almanya, Bulgaristan, İtalya ve Hırvatistan gibi birçok ülke de yurtdışındaki vatandaşları için konsolosluk ve büyükelçiliklerine seçim sandığı koyuyor. Bu ülkeler ayrıca yurtdışındaki seçmenlerine posta yoluyla da oy kullanma imkanı sağlıyor. Bu sistem Almanya'da 30 yıldır uygulanıyor.

ZAMAN

0